İnsanın ruhsal yapısı ve gizli anatomisi ile ilgili bilgi dünyanın her tarafını saran bir gizli öğretiler ağının bir parçasıdır. Bu bilgi, insanın psişik gelişmesini hızlandıran tekniklerle ve varlığı zamanımızda bilim çevrelerce yeni yeni fark edilen, fakat henüz tam anlaşılmayan çok ince psişik mekanizmalarla yakın bir ilişkisi olduğundan, çağlar boyu gizli tutulmuştur. Bu kadim öğretilerden Uzak-Doğudakiler günümüze denk korunmuş, hatta ayrıntılı bir şekilde kaleme alınmıştır. İçerdiği teknikler hazırlıksız kişiler tarafından uygulanması bazı tehlikeler arz etmesi yönünden, Uzak-Doğuda ancak özel eğitilmiş kişiler tarafından programlı bir şekilde aktarılır. Oysa, Batılı kadim uygarlıklarda izleri yer yer görülmekle beraber, bu konuda bir öğreti olarak elimizde herhangi bir açık ve ayrıntılı belge geçmemiştir. Ancak, bazı öğretiler belirli ezoterik örgüt ve tarikatlar tarafından aktarıldığı söylenmektedir. Özellikle Hıristiyanlığın yayılması ile bir çok eski eser imha edilmiş ve mister kültlerin öğretileri adeta tarihten silinmiştir. Uzak-Doğu Tradisyonu Batıda yaşanan bilgi katliamından nispeten sıyrılmıştır. Ancak Batının da kendine has bazı öğretileri de günümüze dek varlığını korumuştur. Bu konuyu da farklı başlıklar altında açıklayacağız. Oysa, Batı öğretilerin önemli bir kaynağı eski Mısır'da majikal, şamanik ve tantrik öğretilerin bir bütün olarak tek bir çatı altında faaliyet ettikleri konusunda bazı ipuçları görmekte mümkündür. Aşağıda, okült anatomi, psişik enerjiler ve çakralarla ilgili bu öğretileri kısmen aktarıyoruz. Ayrıca, Gurdjieff öğretileri, Teosofi, Antroposofi ve modern psikolojide bulunan konumuz ile ilgili bilgiler de aktarılmıştır.Çakra sözcüğü daha kısa bir süre önce pek duyulmazdı. Şimdi ise pek çok insanın ağzında dolaşıyor. Bu konuyla ilgili bazı farklı yorum ve tekabüller bulunmakta, aşağıdaki yazıda bir yandan en sağlam ve sağlıklı kaynaklardan bilgiler toparlarken, diğer yandan güvenilir bir şekilde belgelenmiş deneyimlere, kendi deneyimlerimiz (ki bunlar da var) ve özel merakımız olan konunun Batı ezoterizmle kesişme noktalarını ele aldık. Maalesef, bu konuya gerektiği gibi fazla ayrıntılı girmemiz şimdilik pek mümkün değildir.
Brahman - Atman
Hindistan sanki ayrı bir dünya veya en azından kıta gibidir, bir sürü farklı iklim, ırk, dil ve dini barındırır, tarihi dünyanın en eski uygarlıklarını uzanır. Mohenjo-Daro uygarlığı, eski Mısırlılar ve Mezopotamya'da Sümerler ile yan yana mevcut diğer bir nehir uygarlığıydı. M.Ö. 2000 yıllarında Aryanlar istila ettiği zaman bu kadim kültürün kökünü kazmaya çalıştılar, yakıp yıktılar. Ancak zamanla eski uygarlığın öğretileri ortaya çıkmaya başladı ve Ari kökenli Vedik kültürü ile kaynaştı. Bu yine kültürde eski Tantrik inanışlar tekrar yüzeye çıktı. Tantrik tanrı Şiva yeni panteonda, trimurti'de Brahma ve Vişnu ile birlikte gözükmekteydi. Aslında Brahma, Vişnu ve Şiva üçlüsü tek bir tanrının farklı yüzleridir. Brahma yaratıcı, Vişnu koruyucu ve Şiva yok edici olarak evrenin yaratılış, varoluş ve yok ediliş sürelerinin kozmik hakimini gösteriyordu.
Hint kutsal metinler ve edebiyatında Vedalar, Puranalar, Brahmanalar, Upanişatlar, Tantralar, Mahabararata ve Ramayana gibi klasikler mevcuttur. Bunların arasında Tantralar ve Yoga sutralar bazen de insan bedeninim suptil yanı ve uyarılmasıyla ilgili oldukça teknik bilgiler verirler.
Upanişatlar ormana çekilmiş ve münzevi bir hayat yaşayan kutsal adamların müritlerine aktardıkları, bazen de sade öğretilerden oluşmuştur. Bunların birinde insanın yüksek benliği olan atmanı bir baykuşa benzetilir. O bir ağacın en üst dalında sakin ve hareketsiz dururken, alt dalda egoyu simgeleyen serçe daldan dala atlıyor ve sürekli sağına soluna bakıyor. Atman ve Brahman özde birdir. Diğer bir deyimle insanın yüksek benliği Tanrı ile birdir. Upanişatlar'daki bazı bilgileri özetleyip modern bir kılıfa soksak şöyle bir sonuca varabiliriz...
Kendimize soracağımız ilk soru "ben" nedir? Benlikten söz edildiği zaman birbirine aykırı bir çok şey aklımıza gelir. Ayrıca "bedenim", "duygularım", "düşüncelerim" gibi bir çok kavram kullanırız. Bu tip sözlerde sahip olma hali gözükmektedir, "ben" duygulara, düşüncelere sahip olma durumundadır ve genelde benle bir tutulan bir çok özelliğe sahiplenmiş gözükmektedir. Burada "ben" sanılan şeylerin ve "gerçek ben" ayırımı yapmamız gerekiyor. "Gerçek ben" nedir? Buna bilim cevap verememektedir. Çünkü bilim cisimlerin incelenmesine dayanıyor. Oysa, bu "gerçek ben" cisimlerin sanki bulunduğu zaman-mekan ikilisinin dışında faaliyet gösterir. O gözlenemiyor çünkü gözleyen kendisidir. Buna rağmen onun algılama aracı olan duyu organlarından ayrı olduğu kesin, çünkü duyu organları kullanılmadığı zamanlarda da onun faaliyeti sürmektedir. O halde, neden "ben" kendisinden ayrı olan bir çok şeyle kendisini bir tutuyor. Birisi "benim ülkem", "benim evim" ve hatta "benim karım" dediği zaman kendisini farklı bir takım dış nesnelerle ve varlıklarla bir tutmaktadır. Hatta zaman zaman insan kendisini o kadar kaptırır ki bir nesne ile adeta aynı hüviyete girebiliyor. Bunun sebebi "ben"in yapısından kaynaklanıyor. "Ben" her türlü kılığa, kalıba ve nesneye girebilir ve kaynaşabilir. İnsan araba kullandığı zaman ayaklarına ve kollarına uzantılar eklemiş oluyor. Örneğin, kullandığı araba bedeni ile bütünleşmiş oluyor ve adeta ikinci bir beden oluşturuyor. Bir çok durumda araba, sürücü için bedenleşmiştir ve sürücü insanlıktan çıkıp dört tekerlekli, hızlı hareket edebilen ve korna çalabilen metal bir canlı haline gelmiştir. Giyim eşyaları bedenin diğer bir uzantısıdır. Bunlar bedende ikinci bir deri tabakası oluşturur. Bir çok durumda, iklim şartlarına karşı bir koruyucu tabaka oluşturur. Ancak, genelde insan giysileri bir süs aracı olarak kullanılır ve kişiliğini başkalarına yansıtmak için özenle seçilir. Giyimini değiştirdiği vakit kişilik de o giyime uygun bir biçimde değişime uğrar. Sırf bu hali yaşamak için insanlar mağazadan mağazaya dolaşırlar.
Bir bakıma bedeni beynin uzantısı olarak görebiliriz. Yapısı açısından beden sanki beyini taşımak için giriş ve çıkış üniteleri olan hareket eden bir donamındır. O halde beyin "ben" midir? Buna cevabımız hayır olması gerek, çünkü "ben"in işleyişi sadece bilgisayar gibi bilgi toplayan, depo eden ve işleten bir işleyişin üstündedir, ama, yine de zihinsel faaliyetlerinin yöneticisidir. Ancak, insan, onun başka hüviyetlere girme özelliğinden dolayı kendini düşünce faaliyetlerine o kadar kaptırabilir ki "ben" ve düşüncenin arasındaki ince farkı görmeyebilir. Ancak akıl ve "gerçek ben" arasında ki bu fark, meditasyonda açıkça ortaya çıkar. O halde madem ki "ben beden veya akıl değil, o ne olabilir?
Ona kişilik veya şahsiyet diyebilir miyiz? Kişiliği nasıl tanımlarız? Gurdjıeff'e göre insanda kişilikten yanı sıra bir de öz vardır. Kişilik bizim dış tesirlerden aldıklarımızdan oluşmaktadır, buna karşın "öz", bizim doğal iç varlığımızı içerir. Kişiliğin unsurları arasında isim, cinsiyet, aile, ırk, din, memleket sayabiliriz. Ayrıca saç rengi, irsi özellikler sosyal mevki, meslek, yemek zevklerini ve her çeşit kişisel özellikleri de sayabiliriz. Bu somut özellikler dışında bir de Doğu'da Karmik özellikler denilen bir kavram vardır.
Karma Sanskritçe'de davranış, hareket anlamına gelen "kr" kökünden gelmiştir, ve reenkarnasyon doktrini ile yakın bir bağı vardır. Bir insanın Karmik yapısı onun davranış şeklini belirler, ve ona uygun bir şekilde gelecek çevresel tesirleri çeker. Eğer onu bir iyilik ve kötülük bilançosu olarak idrak edersek, onu en basit şekilde yorumlamış oluruz. Genelde Uzak-Doğu'da bir insanın bu hayatta yaptıkları bir daha ki hayatını etkileyeceği inanılır. Mesela, kaba bir örnekle, yaşamını bir alkolik olarak geçiren biri, karaciğeri sakat doğabilir. Aynı şekilde cezalar olduğu gibi ödüller de vardır. Bunların haricinde günlük hayatta gelen şanslar ve felaketlerde karmik sebeplere dayandırılıyor. Bu açıdan kader kavramına benzer ancak karmik açıdan "kör talih" diye bir şey yoktur, zira ne ekersek onu biçeriz. Bütün bu anlattıklarımızdan aslında daha ince bir mantık işlendiği var sayılır. Günümüzde, geçmiş hayatlara dayanarak regresyona başvuran psikoterapi yöntemleri mevcuttur. Bu şekilde Freud psikoterapisinin temelinde yatan sorunların çözümlerinde çoğu kez unutulmuş olan, geçmiş hadiselere dönmek yöntemi de, geçmiş hayatlar için de ayrıca uygulanır. Geçmiş hayatlara dönme yöntemine ekminezi denilir. Ekminezi genelde hipnoz ile doğum öncesine "regresyon" ile gerçekleşir.
Gerek insanın hüviyetini oluşturan, gerek dış etkenler tarafından şekilenen özellikler ve karmik yapısını içeren iç özellikler yine de "gerçek ben" değildir". Bunun sebebi insanın son aşamada karmik tesirlerin üstesine gelmesi gerektiği prensibinde yatar. Hint Upanişadlar'da aktarılan Vedanta felsefesine göre "Gerçek Ben" veya Atman, sürekli olarak etrafında olup bitenle, gelip geçici nesnelerle ile özdeşleşme durumunda olan ve Sanskritçe'de Ahamkara olarak bilinen alt benliği aşmakla erişilir. Şahsiyet kelimesinin Batı dillerindeki karşılığı Latince'de maske anlamına gelen "persona" dan türemiştir, o halde bir maskenin arkasında gerçek bir kimlik olması gerek. Doğu yöntemlerde "Gerçek Benliğe" ulaşmanın bir yöntemi de, meditatif bir faaliyetle kişiliği soğan gibi soymakla erişilir, bütün zarlar kalktıktan sonra en içte kalan öz "Gerçek Benlik"tir. Başka bir yöntemle bir nehrin pınarını arar gibi düşüncelerin kaynağına inilir. İnsan zihni bir bilgisayar gibidir, ve programların gizli bölümlerine girmek için samiyet ve ciddi bir arayış parola görevini görür.
Atman, Monad veya Yüksek Benliğin modern psikolojide karşılığı superego'dur, ancak bu tam karşılığını vermez. Upanişadlar'da Atman ve Brahman'ın bir olduğu söylenir, yani Yüksek Benlik ve Evrensel Şuur veya Tanrı birdir. Yüksek Benlik "ilahi kıvılcım" veya jivatma'nın mekanıdır, ki bu daha önce belirtiğimiz gibi evrensel şuurun bir parçasıdır. İnsanda "ilahi kıvılcım" kendi ruhsal evrimini gerçekleştirmek üzere bir dizi enkarnasyonda çeşitli bedenler kullanır.
Suptil Bedenler
Teosofik öğretilere göre yüksek Benliğin mekanı kozal bedendir, kozal beden bir dizi yaşamdan en yüksek özellikleri etrafında toplayan inşaat halinde bir bedendir. Sutratma Yüksek Benlik ve ego arasındaki bağdır, geçmiş kişilikler bu bağ üzerinde birer boncuk gibi dizilirler. O halde, bir bakıma kişilik ölümden sonra varlığını sürdürmez, ama gelecek kişiliklerin karmik yapı malzemesini teşkil eder. Ölümsüz olan sadece ilahi kıvılcım veya jivatma'dır ve kullandığı bedenler işlerini gördükten sonra terk edilen birer araçtır. Ezoterik doktrinler insanda birden fazla bedenin bulunduğunu öğretir. Bunların arasında en kaba fiziksel bedendir. Şimdi bu bedenlere yakından bakalım.
Ezoterik doktrinlere göre bizim duyu ile algıladığımız fiziksel dünya dışında onunla aynı mekanı paylaşan duyu üstü alemler mevcuttur. Bunlara teosofistler kozmik planlar adını verdiler ve evrende yedi kozmik plan olduğunu belirtiler. Bu planların en kabası bizim algıladığımız fizik planıdır, diğerleri giderek suptileşiyor. Bir soğanın tabaklarına benzetsek en içteki tabaka en ruhsal ve suptil (ince) olandır ve en dıştaki en kaba ve fiziksel olandır. Bundan dolayı bazı okültistler bunlara iç planlar demeye tercih etmişlerdir. Kozmik planların birkaç tabakası olduğu gibi, bunların tam karşıtı olarak insanda da aynı şekilde maddenin en kaba türünden en suptil madde şekillere uzanan birkaç içsel tabakası bulunmaktadır. Bu tabakalar insanın çeşitli bedenlerini oluşturmaktadır. Fizik planında insanın bir fizik bedeni vardır. Aynı zamanda vital beden veya pranamayakoşa olarak bilinen eterik beden de, fizik planın daha yüksek titreşimli maddelerinden oluşmuştur. Her ne kadar eterik madde fizik planın bir parçası ise, hennüz bilim tarafından keşfedilmemiştir, ancak bio-enerji ve elektro-mağnetik alanlarla ilişkisi olduğu sanılmaktadır. Astral beden ise astral maddeden oluşmuştur ve astral plan onun doğal mekanıdır. Aynı fizik bedeni gibi, onun da yüksek ve alçak tarafı vardır, alt astral arzuları ve duyuları kontrol eder ve yüzden ona bazen arzu bedeni veya Kama-Rupa denilir. Mental beden ise mental maddeden oluşmuştur ve metal plan onun doğal mekanıdır. Onun da, yüksek bir ve alçak bir tarafı vardır, Buddhi-Manas ve Kama-Manas. Mental beden zihinsel olması dolayısıyla, yüksek yanı felsefik ve yaratıcı düşünceleri içerir ve tali tarafı somut düşünce, bellek ve entellekti içerir.
Dördüncü seviyede ilahi kıvılcım, Monad'ın vazıtası kozal beden yer alır, ona ruh diyebiliriz. Ona ruh dememiz yanlış olmaz ve aynı diğer bedenler gibi onun da ömrü vardır, bundan dolayıdır kimine genç, kimine yaşlı ruh denilir. Birçok metafizik doktrinlerde dört değil de, yedi kozmik plandan söz edilir. Bu dört kozmik planın üstünde üç ruhsal plan vardır, ancak, konumuz insan bedenleri olduğundan pratik açıdan ilk dört planı almamız yeterlidir. Qabalah ayrıca dört alemden oluşmuş bir sistemi verir. Gurdjieff sistemi insanda bulunan bu dört unsurun karşılıklı iletişim ve ilişkileri konusunda ayrıntılı bilgi verir. Gurdjieff Vedalar'dan alınma atlı araba örneğini vererek arabayı fizik bedenine, atı duygulara, sürücü zihine ve yolcuyu "benliğe" benzetilmiştir. Hisler ve arzuları simgeleyen at, arabayı hareket ettirmektedir, ancak zihni simgeleyen sürücü atların dizginlerini elinde tutarak onları istenilen istikamette sevk etmesi gerek. Eğer araba ağır ise atlar onu çekmekte zorluk çeker ve hareket yavaş olur, ancak sürücü atları idare edemiyorsa, atlar vahşi ve ondan güçlü ise arabanın istikametini onlar belirler. Gurdjieff'e göre bazen yolcu arkadan emirler iletmektedir, ancak sürücü bunları duymamaktadır ve arabayı kendi düşüncesine göre sürdürmektedir.
Yukarıdaki şekil psikolog Carl Gustav Jung'a göre insandaki unsurları göstermektedir. Prensip olarak yukarıda söz edilen dörtlü, kadim Vedik tasnifinden farkı yoktur. Bu durumda sezgi dördüncü ruhsal prensiple aynıdır, ve duyular da fizik bedenine aittir.
,